Κρισιολογία
«κρίση, λύση. / τέχνη, ποίηση»
ένα δίκτυο-κάλεσμα-πρόταγμα για την κρίση και πέρα από την κρίση.
1. Εκδοχή, διάγνωση
1.1 Ζούμε μια γενικευμένη «κρισιολογία»: σε παγκόσμιο επίπεδο, κάποια εκατομμύρια σελίδων, γραμμένων σε όλες τις γλώσσες, αφιερώνονται κάθε χρόνο στην κρίση και στην προσπάθεια να την αναλύσουμε, να προβούμε σε διαγνώσεις και να προτείνουμε λύσεις – θεραπείες. Μέσα σε αυτόν τον πληθωρισμό έργων, δράσεων, γραπτών και κραυγών, η «ελληνική περίπτωση» έχει μια συνεχή και μόνιμη παρουσία. Ένα ευρύ φάσμα αφηγήσεων και καλλιτεχνικών εγχειρημάτων αναδύονται στον διεθνή ορίζοντα για να εξορκίσουν, να ιχνηλατήσουν, να αναμετρηθούν, να κατανοήσουν και εντέλει, ίσως να αντιμετωπίσουν την «κρίση».
1.2 Η ίδια η λέξη «κρίσις» είναι η απόδειξη μιας πολιτισμικής ειρωνείας: η ελληνική γλώσσα είναι εκείνη που παρέχει αυτή τη λέξη-κλειδί για την προσέγγιση της οικονομικής κατάστασης στην Ελλάδα, την Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσμο. Ωστόσο, μολονότι τα εργαλεία για τη σύλληψη της πραγματικότητας συχνά πηγάζουν από τα ελληνικά, η λέξη «κρίσις» φέρει πολλαπλές σημασίες που δεν έχουν όλες επιζήσει στο σύγχρονο λόγο. Σχηματικά, ταξινομούμε τις σημασίες αυτές σε δυο πόλους: ο πρώτος σχετίζεται με το γεγονός ότι μια κανονική, φυσιολογική κατάσταση διαταράσσεται και, κατά συνέπεια, εγκαθίσταται μια δυσλειτουργία, μια διαταραχή. Μπορούμε να αναφέρουμε εδώ, ως παράδειγμα, τη μεταφορά της ασθένειας και του σώματος που υποφέρει. Εντούτοις, ένας δεύτερος πόλος συνοδεύει τον πρώτο: η λέξη «κρίσις» σημαίνει επίσης το αναγκαίο στάδιο για την επίτευξη της πράξης (της ανθρώπινης δράσης): πριν δράσουμε, οφείλουμε να προβούμε σε μια διάγνωση, να αξιολογήσουμε τις λύσεις και τις εναλλακτικές δυνατότητες, να επιλέξουμε τους στόχους, λαμβάνοντας υπόψη τις πιθανές συνέπειες των πράξεών μας, για την επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος. Όλη αυτή η διαδικασία αποτελεί ουσιαστικά τη δεύτερη σημασία της λέξης «κρίσις», δηλαδή κρίση-κριτική στάθμιση. Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι οι δύο αυτές σημασίες συνυπάρχουν σε μια κατάσταση, δίνοντας στην κρίση-διαταραχή (πρώτη σημασία) τη δυνατότητα να ξεπεραστεί μέσα από μια κρίση-κριτική στάθμιση (δεύτερη σημασία). Στον σημερινό κόσμο ωστόσο, η αρχική αυτή σημασία της κρίσης έχει ουσιαστικά λησμονηθεί καθώς, όπως συχνά συμβαίνει κατά τη μεταφορά ελληνικών εννοιών και τη μετατροπή τους σε επιστημονικούς ή τεχνικούς όρους, παρέμεινε και διευρύνθηκε κυρίως η σημασία της κρίσης ως διαταραχής χωρίς αναφορά στην άλλη της διάσταση. Έτσι, παράγεται το αρνητικό και καταπιεστικό φορτίο του όρου «κρίση», με την απουσία της «σωτήριας» πλευράς του ίδιου όρου. Μένει λοιπόν να διεκδικήσουμε την επανένταξη της δεύτερης σημασίας στη χρήση του όρου «κρίσις», και να του αποδώσουμε την ταυτότητά του ως πολυσημική και διφορούμενη λέξη. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να μας απομακρύνει από μια μονόπλευρη διάγνωση που με την ασάφειά της επιτείνει το αδιέξοδο, προσφέροντας μας μια κριτική θεώρηση απέναντι στις καταχρήσεις ή αφελείς χρήσεις της «κρίσης» ώστε να οδηγηθούμε σε πιο γόνιμες προσεγγίσεις.
2. Προβληματική – ορίζοντας αποριών
2.1. Η κρίση στην τέχνη συμβαδίζει με την κρίση στην οικονομικο-δημοσιονομική της εκδοχή ή και ακόμη με την πολιτιστική κρίση; Προηγείται ή έπεται; Η τέχνη είναι ικανή να προαναγγείλει ή να προβλέψει την πλανητική κρίση; Οι διάφορες επικράτειες του αρχιπελάγους της τέχνης εμπλέκονται με τον ίδιο τρόπο με τις δίνες της κρίσης ; Εντέλει, η κρίση ως τέχνη ή η τέχνη της κρίσης αποκαλύπτουν ή συγκαλύπτουν την υποτιθέμενη ουσία της κρίσης; Ποιες καλλιτεχνικές δράσεις θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους κατοίκους του διεθνοποιημένου πλανήτη μας να επεξεργαστούν λύσεις εξόδου από την κρίση; Υπάρχουν δίοδοι προς το μέλλον για τις οποίες η τέχνη θα λειτουργούσε ως καταλύτης; Η τέχνη έχασε την ικανότητα παρέμβασης μεγάλης εμβέλειας;
2.2 Η όποια απάντηση στα προαναφερόμενα ή παρεμφερή ερωτήματα κινδυνεύει από αστοχία και παραναγνώριση, καθώς η κρίση λειτουργεί πληθωριστικά στην αγορά των λέξεων και των αφηγήσεων. Ελλοχεύει ο κίνδυνος δηλαδή, να θεωρηθεί ότι υπάρχει η ‘ τέχνη της εποχής της κρίσης’ και η ‘τέχνη της εποχής της μη-κρίσης’. Θα ήταν μέγιστη αδιακρισία να αλλάζει το υπόδειγμα της τέχνης η ή υπόσταση της στο όνομα της παντοδυναμίας και της γενικευμένης κρίσης. Θα ήταν ωστόσο ακρισία αν η τέχνη δεν αναμετριόταν με την «κρίση» σε τοπικό και σε πλανητικό επίπεδο. Σ’ αυτό το πνεύμα η τέχνη-κρίση για να είναι λυσιτελής θα πρέπει να κινηθεί τόσο στη προ-κριτική όσο και την μετα-κριτική επικράτεια. Γίνεται λοιπόν επιτακτικό για μια τεχνολυσία ή λυσιτεχνία στον σύγχρονο κόσμο ν’ αναζητηθούν συμβολές από πολλές καλλιτεχνικές περιοχές και από πολλά σημεία του πλανήτη. Η σύμπηξη των πολλαπλών διόδων και των διαφορετικών προταγμάτων-εγχειρημάτων αποτελεί τη βασική συνθήκη για να επιτευχθεί η καλλιτεχνική ευ-κρισία, και να διαμορφωθεί ένα «προτρεπτικό» παράδειγμα για την αποφυγή ενός «βίου αβίωτου».